Botoks = BOTOX® = OnabotulinumtoxinA = BoNT-A = toksyna botulinowa typu A = botulina = botulinum = jad kiełbasiany = uzdrawiająca toksyna

Botoks to inaczej toksyna botulinowa typu A (OnabotulinumtoxinA). Jest to naturalne białko uzyskiwane z beztlenowej bakterii, którą można spotkać na całym świecie w glebach uprawnych, lasach i jeziorach. Bakteria ta znajduje się również w przewodzie pokarmowym ssaków i ryb oraz w skrzelach i wnętrznościach krabów i innych skorupiaków. W przyrodzie bakteria ta jest nieszkodliwa, ale kiedy komórki aktywnie rozwijają się i rozmnażają zaczynają wydzielać neurotoksynę, która popularnie nazywana jest jadem kiełbasianym i jest bardzo szkodliwa dla naszego organizmu. Najczęstsze powody zatrucia to spożywanie niewłaściwie wytwarzanych i przechowywanych konserwach mięsnych, rybnych i jarzynowych.

Toksyna botulinowa typu A okazała się skutecznym i wartościowym białkiem, którego walory docenili amerykańscy lekarze. Dr Edward Schantz z amerykańskiego ośrodka badań broni biologicznej wraz z Alanem B. Scottem zapoczątkowali terapeutyczne zastosowanie botuliny poprzez wstrzyknięcie odpowiedniej dawki pod skórę zgodnie z twierdzeniem średniowiecznego medyka Paracelsusa „Cóż jest trucizną? Wszystko jest trucizną i nic nie jest trucizną. Tylko dawka czyni, że dana substancja nie jest trucizną” (łac. Dosis facit venenum). Botulinę typu A stosuje się przede wszystkim w stanach chorobowych, które charakteryzują się nadmiernym, nieprawidłowym napięciem mięśniowym. Najpierw ta metoda miała zastosowanie w leczeniu zeza, a od 1992 roku jest stosowana w medycynie estetycznej. W 2010 roku brytyjskie władze oraz amerykański urząd FDA (U.S. Food and Drug Administration) zarejestrowały i oficjalnie zatwierdziły botoks do leczenia również przewlekłej migreny.

Więcej na www.fda.gov

Na rynku polskim istnieją trzy preparaty zawierające toksynę botulinową typu A. Różnią się one pomiędzy sobą masą cząsteczkową, stężeniem, stopniem penetracji, procesem produkcyjnym, sposobem preparowania i ceną. Jednym z nich jest BOTOX® firmy Allergan.

Jest to lek dostępny tylko na receptę. Pozyskiwany poprzez hodowlę w warunkach laboratoryjnych bakterii Clostridium botulinum. Przy jego produkcji stosuje się metodę próżniowego ekstrahowania. Posiada również dodatkowe białko zabezpieczające żołądek przed jakimkolwiek toksycznym działaniem botuliny, co powoduje całkowite wyeliminowanie zagrożenia zatruciem dla pacjentów.

Preparat stosowany w profilaktyce przewlekłej migreny w Klinice WODNA25 to właśnie oryginalny BOTOX® firmy Allergan.

Wybór tego preparatu jest spowodowany jego ogromnymi zaletami, bezpieczeństwem i skutecznością. BOTOX® firmy Allergan stał się liderem na rynku światowym i jest stosowany w 73 krajach.

http://www.allergan.pl/Wybranechoroby/Neurologia/Migrenaprzewlek%C5%82a.aspx

Niełatwo jest zdiagnozować migrenę i zlikwidować jej działanie. W wielu przypadkach środki farmaceutyczne nie działają kojąco i nie uśmierzają bólu, a ich odstawienie jest wręcz wskazane. Zaaplikowanie botoksu może okazać się wtedy jedynym rozwiązaniem.

Botoks podaje się w formie iniekcji domięśniowej twarzy, tyłu głowy i szyi. Mięśnie rozluźniają się, a tym samym przestają uciskać nerwy odpowiedzialne za migrenę. Ta blokada bólu wynika z zahamowania wydzielania acetycholiny — neuroprzekaźnika odpowiedzialnego za przekazywanie impulsów między nerwami i mięśniami.

Po zabiegu botoksem, blokada zakończeń nerwowych mięśni trwa około 3 miesięcy, dlatego zabieg należy powtórzyć. Skuteczność botoksu szacowana jest na poziomie 80%.

Wyróżniamy siedem typów neurotoksyn botuliny: A, B, C, D, E, F, G. Każda z nich ma inną wielkość cząsteczki, biosyntezę i mechanizm reakcji komórkowej. Najsilniejsza z nich jest toksyna botulinowa typu A, popularnie nazywana botoksem. Hamuje uwalnianie neuroprzekaźnika — acetylocholiny w obrębie połączeń nerwowo-mięśniowych, powodując rozkurcz i rozluźnienie mięśni, czyli ich relaksację.

Botoks aplikowany jest poprzez iniekcję domięśniową. W odległości 1-1,5 cm od miejsca iniekcji następuje połączenie toksyny z synapsami nerwowo-mięśniowymi. Dzieje się to za pomocą dwóch łańcuchów białkowych — ciężkiego (100 kDa) i lekkiego (50 kDa), które połączone są ze sobą bardzo niestabilnym wiązaniem tzw. mostkiem dwusiarczkowym. Mostek ten rozpada się po przeniknięciu do synapsy łańcucha lekkiego. W tym właśnie miejscu toksyna blokuje białka odpowiedzialne za transport neuroprzekaźnika i mięsień nie otrzymuje impulsów z nerwu.

Proces blokowania acetylocholiny powoduje rozdzielenie dwóch łańcuchów składających się na strukturę właściwej toksyny. Kiedy łańcuch lekki łączy się z białkiem SNAP toksyna traci swoją pierwotną strukturę na zawsze. Nie może już zablokować innego połączenia nerwowo-mięśniowego, a więc tym samym nie może kumulować się z innymi dawkami botoksu.

Najnowsze badania kliniczne PREEMPT1 i PREEMPT2 nad zastosowaniem OnabotulinumtoxinA wykazały u pacjentów zmniejszenie liczby dni występowania przewlekłej migreny. Badania te udowodniły także bezpieczne i nieinwazyjne działanie preparatu, dobrą tolerancję oraz rzadkie występowanie działań ubocznych. Choć całkowite wyeliminowanie migreny przewlekłej jest mało prawdopodobne, to jednak ulga, jaką przynosi botoks jest godna zainteresowania i polecenia. Liczy się poprawa jakości życia i zmniejszanie dyskomfortu, na jakie są narażeni pacjenci dotknięci przewlekłą migreną. Botoks jest jedynym znanym preparatem przynoszącym ulgę osobom cierpiącym na przewlekłą migrenę, dlatego zyskuje uznanie wśród lekarzy i pacjentów na całym świecie.

Więcej na https://hcp.botoxmedical.com/ChronicMigraine/PreemptOneAndTwoStudyDesign

Tak. Botokst jest bezpieczny. Główna obawa pacjentów przed zastosowaniem botuliny wynika tylko z wiedzy o jej toksycznym działaniu. Dodatkowo informacje są przekazywane metodą szeptaną, a to potęguje mity i nieprawdę na ten temat. Tylko wiedza oparta na faktach może pomóc zrozumieć czym jest dokładnie botoks i jak można skorzystać z jego dobrodziejstw.

Fakt nr 1
Medycyna wykorzystuje botoks:
• w neurologii np. dziecięce porażenie mózgowe, kurcz powiek, połowiczy kurcz twarzy, achalazja przełyku
• w spazmowych bólach mięśniowych głównie szyi, karku (tzw. kręcz szyi) i pleców
• w migrenowych, napięciowych i chronicznych bólach głowy
• w okulistyce np. leczenie zeza
• w nadmiernej potliwości pach, dłoni i stóp
• w nadczynności pęcherza moczowego
• w leczeniu szczeliny odbytu
• w nadmiernej spastyczności
• przy tikach
• w medycynie estetycznej np. korekta i rekonstrukcja piersi, estetyka twarzy, blizny pooperacyjne

Fakt nr 2
Botoks stosowany jest w 73 krajach i uważany za jeden z najbezpieczniejszych zabiegów.

Fakt nr 3
Botoks podawany poprzez iniekcję domięśniową, jest nieinwazyjny i bezpieczny i nie ma żadnego szkodliwego działania. Tylko połknięcie preparatu jest szkodliwe dla organizmu.

Fakt nr 4
Dawka Botoksu stosowana w medycynie estetycznej poprzez iniekcję to klikadziesiąt jednostek. Dawka terapeutyczna również podawana poprzez iniekcję to kilkaset jednostek. Natomiast śmiertelna doustna dawka to dopiero 3000 jednostek.

Można powiedzieć, że z botoksem jest jak z nożem. Wszyscy wiedzą do czego można użyć noża. Najczęściej stosujemy go do krojenia chleba, ale możemy też nożem komuś zrobić krzywdę. To od sposobu użycia zależy czy to samo narzędzie będzie dobre czy złe, ponieważ samo w sobie jest tylko narzędziem. Pomimo tej wiedzy nie pozbywamy się go z naszego domostwa. Jest nam potrzebny, więc w każdym domu można go znaleźć noż.
Tak samo jest z Botoksem. Jest skarbem w leczeniu przewlekłej migreny i innych chorób, dlatego można stosować go bezpiecznie. Najważniejsze w całej terapii to wybrać dobrego lekarza posiadającego doświadczenie, odpowiednie szkolenia i certyfikat firmy Allergan, który gwarantuje fachowość, wiedzę, skuteczność i bezpieczeństwo.

Migrena to przewlekłe schorzenie układu nerwowego, na którą cierpi około 11% ludzi na świecie. W Polsce - około 4 mln i liczba ta wciąż rośnie. Kobiety stanowią większość przypadków. Średnia wieku to 35-45 lat. Jest to choroba trywializowana, gdyż często objawy są niezrozumiałe dla otoczenia.

Nazwa „migrena” pochodzi od greckiego słowa hemikranion i oznacza ból jednej strony głowy. Ból ten ma charakter napadowy, przemieszczający się, narastający i pulsujący. Trwa od 4 do 72 godzin. Często towarzyszą mu nudności, wymioty, parestezja (mrowienie, drętwienie), fotofobia (nadwrażliwość na światło), fonofobia (nadwrażliwość na dźwięk), hyperosmia (nadwrażliwość na zapachy) oraz afazja lub dyzartria (zaburzenia mowy). Częstotliwość ataków jest różna u każdego pacjenta. Począwszy od sporadycznych przypadków, po kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt w ciągu roku.

Migrena zaburza normalne funkcjonowanie pacjenta – wyłącza go z życia. Nieobecność chorobowa w pracy, problemy z wykonywaniem obowiązków domowych, uniemożliwienie kontaktów towarzyskich to typowe problemy, z jakimi borykają się ludzie cierpiący na migrenę.

Migrena uznawana jest za nieuleczalną. Istnieją jednak sposoby obniżenia częstotliwości ataków bólu lub ich czasowego wyeliminowania.

Migrena to coś więcej niż codzienny ból głowy. Powoduje ją wiele różnych przyczyn. Przebieg choroby u każdego może być inny. Tylko lekarz może poprawnie zdiagnozować migrenę na podstawie wywiadu lekarskiego i badania fizykalnego. Bardzo przydatne jest również wykonanie tomografii komputerowej.
Odpowiedzi na bardzo proste pytania dotyczące objawów towarzyszących bólowi głowy mogą pomóc w podjęciu decyzji o wizycie u lekarza.

Istnieje 18 symptomów, które jeśli występują z bólem głowy mogą świadczyć o migrenie:
1. Poprzedzająca fazę bólu aura
2. Zmieniający się nastrój — depresja, irytacja lub podekscytowanie
3. Zaburzenia snu
4. Zatkany nos i łzawiące oczy
5. Zwiększone łaknienie na np. czekoladę
6. Pulsujący ból po jednej lub po obu stronach głowy
7. Ból oka
8. Ból szyi
9. Częste oddawanie moczu
10. Ziewanie
11. Drętwienie lub mrowienie jednej strony ciała
przemieszczające się od stóp do głowy
12. Nudności i wymioty
13. Nadwrażliwość na światło, dźwięki i zapachy
14. Nadmierna aktywność fizyczna
15. Problemy z mówieniem
16. Osłabienie mięśni jednej części ciała
17. Zawroty głowy lub podwójne widzenie
18. Zmęczenie, problemy z koncentracją, osłabienie
19. Utrata energii po ataku migreny

Klasyfikacja International Headache Society rozróżnia 2 podstawowe rodzaje migreny oraz 5 dodatkowych:

• Migrena prosta bez aury — 70% przypadków. Charakteryzuje się przynajmniej pięcioma napadami pulsującego bólu trwającymi od 4 do 72 godzin każdy. Bólem zaatakowana jest jedna połowa głowy, towarzyszą mu wymioty i nudności i często występuje też nadwrażliwość na światło. Odmianę migreny bez aury stanowi migrena menstruacyjna z pulsującym bólem głowy zlokalizowanym wokół skroni.

• Migrena klasyczna z aurą — 35% przypadków. Aura to zespół objawów zaburzających mowę, wzrok i czucie. W klasycznej postaci migrena ma 6 różnych odmian: migrena z typową aurą, migrena z aurą o ostrym początku, migrena z przedłużoną aurą, rodzinna migrena połowiczo-poraźna, aura migrenowa bez bólu głowy, migrena podstawna wywołująca z powodu skurczu tętnicy, zawroty głowy, zaburzenia widzenia, słabą koordynację ruchową, trudności z mówieniem lub słuchem, zaburzenia świadomości.

• Migrena okoporaźna — pulsujący ból wokół oka, opadanie powieki, podwójne widzenie.

• Migrena siatkówkowa (oczna) — tępy ból i czasowa utrata widzenia w jednym oku.

• Dziecięcy zespół okresowy (ekwiwalenty migreny) — cykliczne wymioty, łagodne zawroty głowy.

• Migrena powikłana (skojarzona) — okresowy pulsujący ból głowy połączony z uczuciem drętwienia i zaburzeniem mowy oraz padaczką Jacksona.

• Migrena prawdopodobna lub zaburzenia migrenowe — brak powyższych objawów.

Inne klasyfikacje wyszczególniają dodatkowo:
• Migrenę hemiplegiczną — osłabia jedną stronę ciała, zaburza widzenie i powoduje zawroty głowy.
• Stan migrenowy — seryjnie powtarzający się intensywny ból i mdłości, wymaga hospitalizacji.

Medycyna definiuje również dwa rodzaje migreny ze względu na okres występowania bólu:
• Migrena epizodyczna — rzadziej niż 15 dni w miesiącu.
• Migrena przewlekła (chroniczna) — 15 lub więcej dni w miesiącu.

Źródło: http://ihs-classification.org/en/02_klassifikation/05_anhang/01.02.07_anhang.html

Przewlekła migrena charakteryzuje się bólem trwającym powyżej 15 dni w miesiącu na przestrzeni 3 miesięcznego cyklu. Powodem pojawienia się migreny przewlekłej może być dziedziczność lub czynniki sprzyjające przekształceniu migreny epizodycznej w przewlekłą. To mogą być infekcje, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, różnego rodzaju urazy głowy, szyi i ośrodkowego układu nerwowego, przedłużający się stres, zmiany hormonalne, nadciśnienie tętnicze, a nawet depresja. Ze względu na długi okres występowania ataków migrenowych jakość życia pacjenta ulega pogorszeniu, co może wpłynąć na pojawienie się zaburzeń lękowych. W takich przypadkach konieczna jest wspierająca leczenie pomoc psychologiczna, psychoterapeutyczna lub opieka psychiatryczna.

Do rozwoju migreny mogą się przyczynić predyspozycje genetyczne, otyłość, niezdrowy tryb życia, zła dieta, nadużywanie leków przeciwbólowych, antykoncepcyjnych, obniżających ciśnienie, przeciwzapalnych i azotanów. Istnieją też teorie mówiące o neurologicznym lub naczyniowym podłożu migreny związanym z nadmiernym wydzielaniem serotoniny, która jest neuroprzekaźnikiem odpowiedzialnym za napięcie naczyń krwionośnych w mózgu. Za winnych uważa się również stres, obecność grzybów w organizmie, spożywany glutaminian sodu, zmiany pogodowe, hormonalne, napięcia psychiczne czy nawet zaburzenia snu. Dodatkowo hałas, silne zapachy perfum i chemikaliów, a także długie przebywanie w pomieszczeniach klimatyzowanych lub zadymionych.

Migrena uznawana jest za chorobę przewlekłą i nieuleczalną, ale mimo to wymagającą leczenia. Leczenie ma na celu łagodzenie lub przerwanie dolegliwości bólowych oraz zapobieganie ich nawrotom. Ze względu na indywidualny charakter choroby lekarz decyduje o podjęciu leczenia zapobiegawczego (profilaktycznego) lub doraźnego. W tym celu pacjent zobowiązany jest do prowadzenia notatek, dzięki którym lekarz może dobrać właściwą metodę umożliwiającą kontrolowanie choroby.

Najczęstszym sposobem leczenia jest stosowanie leków doraźnie hamujących ataki migreny tj. tryptany, niesterydowe leki przeciwzapalne i inne analgetyki proste i złożone, alkaloidy sporyszu. Niektóre z nich są już rzadziej stosowane ze względu na działania uboczne. Dużym zagrożeniem jest również zażywanie leków przez pacjentów niezgodnie z zaleceniami lekarskimi. Nadmierne przyjmowanie tabletek lub zażywanie różnego rodzaju leków przeciwbólowych w tym samym czasie powoduje ryzyko przedawkowania i uzależnienia farmakologicznego. W takim przypadku dochodzi do występowania polekowych bólów głowy, któremu mogą towarzyszyć dolegliwości przewodu pokarmowego, niedokrwistość, leukopenia czy uszkodzenie nerek.

W leczeniu migreny stosuje się ponadto jako leczenie wspierające ziołolecznictwo, hydroterapię, aromaterapię, akupresurę i psychoterapię.

Skuteczność leczenia zapobiegawczego (profilaktycznego) określa się na podstawie obniżenia częstotliwości ataków migreny w ciągu 3 miesięcy do co najmniej 50%. Jest ono stosowane w przypadkach, kiedy napady bólu głowy znacząco pogarszają jakość życia lub poważnie utrudniają wypełnianie obowiązków zawodowych i rodzinnych, występują przynajmniej 2 razy w miesiącu, nie ustępują pod wpływem leczenia doraźnego i są powiązane z aurą. Po uzyskaniu właściwego efektu leczenia zapobiegawczego najczęściej powraca się do doraźnego, które jest mniej obciążające dla organizmu pacjenta.

Do najnowszych osiągnięć medycyny zaliczana jest nowa metoda leczenia migreny przewlekłej polegająca na wstrzykiwaniu toksyny botulinowej. Jest to bezpieczny sposób na skuteczne pozbycie się migreny na okres 3 miesięcy lub dłużej. W trakcie terapii zabieg powtarzany jest 5 razy. Poczytaj więcej w zakładce Zabieg Botoksem.

Leczenie migreny należy podjąć, gdy tylko pojawią się sygnały świadczące o pojawieniu się choroby. Jak najszybszy kontakt z lekarzem zwiększy skuteczność terapii i pozwoli na zabezpieczenie się przed utrudniającymi życie atakami migreny.

Po pierwsze, należy zaobserwować jakie czynniki wywołują ból. Regularnie prowadzony Dzienniczek Bólu Głowy pomoże w rozpoznaniu symptomów. Niektóre objawy wiążą się ze zmianami hormonalnymi lub pogodowymi, na które nie mamy wpływu. Wszystkie pozostałe można i należy kontrolować.

Po drugie, należy unikać przyczyn powodujących ataki i wprowadzić zmiany w stylu życia:
• Regularne godziny pracy, odpoczynku, snu
• Unikanie nadmiernego wysiłku fizycznego
• Prawidłowa dieta
• Prawidłowa postawa ciała i unikanie pochylania głowy ku przodowi
• Nienadużywanie środków farmakologicznych
• Unikanie stresu
• Unikanie przebywania w miejscach położonych na dużej wysokości powyżej morza
• Unikanie hałasu, intensywnych zapachów, błysków światła, w tym światła słonecznego

Po trzecie, należy stosować proste sposoby łagodzenia bólu podczas jego występowania:
• Ciepłe/zimne okłady głowy lub gorący prysznic
• Położenie się spać w cichym, zaciemnionym miejscu
• Delikatny ucisk tętnicy skroniowej po stronie bólu

Po czwarte, należy być pod stałą opieką lekarską i nie lekceważyć symptomów rozwijającej się migreny.

Zalecana jest dieta bogata w węglowodany, uboga w białka. Powinna być ustalona przez lekarza, aby zachować prawidłowe proporcje żywieniowe i dostosować do indywidualnych predyspozycji pacjenta.

Ogólne zalecenia żywieniowe:
1. Spożywaj posiłki o stałych porach dnia.
2. Pij dziennie 6 szklanek wody i 1-2 szklanki świeżego soku z warzyw:
• Zielony z marchewką – 2 liście kapusty, garść kiełków pszenicy, 3-4 różyczki brokułów, jabłko, marchewka.
• Czerwony z rzepą – czerwona papryka, pół rzepy, 2-3 marchewki.
• Szpinakowy – świeży szpinak z marchewką.
3. Jedz zielone oliwki i czosnek, dodawaj imbir np. do herbaty oraz papryczkę chilli, która zawiera łagodzący ból kapsaicynę.
4. Jako przekąskę spożywaj nasiona słonecznika i dyni.
5. Unikaj tłuszczów zwierzęcych z wyjątkiem tłustych ryb.
6. Unikaj marynat, kiszonej kapusty oraz kiszonych i konserwowych ogórków.
7. Unikaj śmietany i chleba na zakwasie.
8. Unikaj bobu, fasoli i grochu.
9. Unikaj fig, rodzynek, czerwonych śliwek, owoców cytrusowych.
10. Unikaj picia więcej niż dwóch filiżanek dziennie kawy, herbaty i coca-coli.
11. Unikaj produktów zawierających:
• Tyraminę: banany, twarde sery, jogurty, orzechy, awokado.
• Fenyloetyloaminę: czerwone wino, czekolada.
• Azotan sodu: glutamian sodu i słodziki.
• Alkohol.

Pacjent powinien rozpocząć proces diagnozowania swojej dolegliwości od prowadzenia notatek na temat częstotliwości bólów głowy, miejsca ich występowania, czasu trwania, czynników prowokujących ból oraz objawów im towarzyszących. Pomocny w tym jest Dzienniczek Bólu Głowy, który należy sukcesywnie zapisywać i pokazać lekarzowi podczas wizyt. Lekarz powinien zostać poinformowany o każdym rodzaju urazu głowy, który wystąpił w przeszłości, pobytach w szpitalu, zmęczeniu oczu, problemach z zębami lub żuchwą, ogólnym stanie zdrowia i przyjmowanych lekach.

Lekarzem, z którym należy rozpocząć proces diagnostyki i leczenia migreny jest certyfikowany lekarz specjalista. Należy zapytać go o wszystkie nurtujące pytania związane z wybranym przez niego sposobem leczenia i omówić rodzaj diety. W przypadku zabiegu botoksem należy zapoznać się z zaleceniami przed i pozabiegowymi, ewentualnymi powikłaniami, miejscem wykonywania zabiegu oraz certyfikatem uprawniającym lekarza do przeprowadzania iniekcji oraz podpisać zgodę na wykonanie zabiegu.

• W czasach prehistorycznych migrenę leczono wykonując zabieg chirurgiczny, polegający na wierceniu otworu w czaszce w celu uwolnienia złych duchów.
• Słowo „migrena” pochodzi od greckiego słowa „hemicrania” (imikrania; ημικρανία), co oznacza „połowę czaszki”.
• W 400 p.n.e. Hipokrates szczegółowo opisał występowanie napadów migreny, w tym zaburzenia widzenia podczas ataku.
• Twierdzi się, że migrena jest opisana w poemacie o Enki i Ninhursag na sumeryjskiej tabliczce glinianej mającej 5000 lat.
• Jedna z pierwszych znanych recept przeciwko bólowi głowy pochodzi ze starożytnego Egiptu i znajduje się obecnie w Bibliotece Uniwersyteckiej w Lipsku.
• Migrena jest trzecią chorobą na świecie po próchnicy i bólu głowy typu napięciowego i występuje u co siódmej osoby.
• W 1873 Edward Liveing napisał dzieło o migrenie „O migrenie, przyczynek do badań sztormu nerwów”.
• Sto lat później w 1970 roku, słynny neurolog i autor Oliver Sacks napisał jeszcze jedno zatytułowane „Migrena”.
• Migrena jest uznawana za główną przyczynę niepełnosprawności wśród wszystkich chorób neurologicznych.
• Migrena i inne bóle głowy zostały po raz pierwszy sklasyfikowane dopiero w 1988 roku przez International Headache Society (IHS). Obecnie stosuje się 3 edycję Międzynarodowej Klasyfikacji Bólów Głowy (IHCD-3 ) opublikowanej w 2013 roku i uznanej przez Światową Organizację Zdrowia oraz naukowców i lekarzy na całym świecie za podstawę kryteriów diagnostycznych.

Źródło http://www.migrainetrust.org/50-migraine-facts